Kısırlıkta erkek faktörü: Türkiye’de, 2007 yılı sonu itibariyle yaklaşık 40 bin tüp bebek uygulaması yapıldı.Yumurtlama ve aşılama işlemleri dahil yaklaşık maliyetin 300 milyon doları bulduğu açıklandı. Türkiye’de bundan iki- üç yıl önce 20 bin tüp bebek uygulaması yapılırken, bu sayı 2007 sonu itibariyle yaklaşık 40 bine çıktı ama olması gereken en az 150 bin uygulamadır. 2008 de de biraz artmakla beraber tahminen 50 bine yakın çiftin tüp bebek uygulamalarından faydalandığı sanılmaktadır.

Bazı erkeklerde hiç sperm olmuyor. Bunun sebepleri nelerdir?

Bu duruma Azospermi deniyor. Her ne kadar azoospermi genital kanalların obstrüksiyonu, spermatogenez bozukluğu, ejakülatör kanal fonksiyon bozukluğu ya da hipogonadizme bağlı olarak gelişirse de, genelde obstrüktif yani kanalların tıkanmasına bağlı olanlar veya non-obstrüktif yani testislerden yapım eksikliğine bağlı olmak üzere iki kategoriye ayrılır.
Kanalların kapalı olması veya gelişmemesine bağlı azospermi Vazektomi (erkek kordonunu bağlatmışsa), vaz deferens yokluğu (taşıyıcı kanallardan birinin gelişmemesi), Epididim yokluğu nedeniyle olabilir. Testislerde sperm yapım yetersizliği ise NOA (non-obstrüktif azospermi) diye adlandırılır ve Çeşitli endokrin nedenler (örn;Kallmann sendromu, Endokrin bozukluklar, FSH / LH düşüklüğü) veya tamamen nedensiz (İdiyopatik), Kemoterapi veya Radyoterapi sonrası gelişebilir. Aynı zamanda testis tümörleri, Kriptorşidizm (testislerin doğuştan torbada olmaması-kanalda kalması), Orkidopeksi (kanaldaki testislerin torbaya indirilmesi ameliyatı), Torsiyon, Kabakulak orşiti de NOA nedenidir. Çeşitli genetik bozukluklar, Karyotip anomalileri, Y kromozom delesyonu da NOA ya yol açar.

Kabakulak ne zaman kısırlık yapabilir?

(Çocukken, ergenlikte…) Çocuklarda kabakulak genellikle orta şiddette seyreder ve bir sorun yaratmadan iyileşir. Yetişkinlerde ise hastalık daha şiddetli belirtilerle görülür ve sonrasında başka rahatsızlıklar çıkma ihtimali çocuklara göre biraz daha fazladır. Ergenlik çağından sonra ve erişkin yaşamda geçirilen kabakulak enfeksiyonu testis iltihabına (Orşit) neden olabilir. Bu enfeksiyon iki taraflı olduğunda, her iki yumurtalık da hastalandığında, kısırlığa neden olur. Tek taraflı yumurtalık enfeksiyonu genellikle üremeye engel oluşturmaz. İki yumurtalık arasında, belirgin bir fark varsa, bir üroloji uzmanına danışabilirsiniz.

İnmemiş testis nedir, bu sorunu olan her çocuk ileride kısır kalır mı?

Erkek bebekler doğmadan önce her iki testis bebeğin karın boşluğundadır. Bebek anne karnında gelişimine devam ederken testisler de torbaya inmeye başlarlar. Karın içi boşluğundan sonra kasık bölgesini geçerek doğuma yakın torbaya yerleşirler. Nadiren bu torbaya iniş doğumdan sonraki ilk 6 ay içinde de devam eder. Yenidoğan bir erkek çocuk doğduğunda testisler şayet torbada değilse, bu duruma gerçek inmemiş testis adı verilir. Çoğu zaman tek tarafta, bazen de çift tarafta birden olur.Gerçek inmemiş testiste önemli özellik, bir ya da iki testisin hiçbir zaman torbada olmamasıdır.En sık görüldüğü yerler; kasık ve karın içidir. İnmemiş testisin görülme sıklığı, zamanında doğan bebeklerde yüzde 3,2 oranında iken, bu oran ikiz gebelik, düşük doğum ağırlığı ve prematüre bebeklerde yüzde 30′ lara kadar yükselir. İnmemiş testis 2 yaşına kadar ameliyat ile indirildiğinde üretkenlik şansı normalden farksızken, daha sonraki yaşlarda üretkenlik azalmaktadır. Yani inmemiş testisler kısırlık nedeni olabilir. En ideal ameliyat zamanı 6 ay ile 1 yaş arasıdır. Hangi nedenle olursa olsun inmemiş testis tedavisi 2 yaşın sonrasına bırakılmamalıdır. Çünkü kısırlık yanında kanser riski de artmıştır. Bu bireyler özellikle de 2 yaşından sonra ameliyat olmuşlarsa (ülkemizde bunların önemli bir kısmı sakerlikte fark edilir ve ameliyat edilirler) ileri yaşlarda kısırlık ve kanser gelişimi açısından takip edilmelidirler.

Testisler kaç derece sıcaklıkta olmalı?

Bunun önemi nedir?  Vücut sıcaklığı 37 derecedir. Erkeklerde yumurtalıklar kadınlardan farklı olarak torba içinde vücut dışına alınmıştır. Testisler 35.5 derecenin üstünde hiçbir zaman fonksiyonlarını iyi göremezler. Sperm yapımı için ideal testis sıcaklığı 32-35.5 derece arasındadır. Bu nedenle testisler vücut dışında ve havalanabilen bir yerde dururlar.

Çocuk sahibi olmak isteyen erkeklere neden sauna ve hamamı önermiyorsunuz?

Kesinlikle sperm yapımının ve kalitesinin bozulmaması için hamam ve saunayı önermiyoruz. Ayrıca çok sıkı iç çamaşırı, pantolon da yasaklar arasında. Uzun süre oturmak, kucakta laptop ile uzun süre çalışmak, ocak başında veya fırın önünde uzun süre çalışmak da testis ısısını yükselterek kısırlık nedeni olabiliyor.

Hangi mesleklere sahip olan erkeklerde kısırlık riski yüksek?

Çok sıcak ortamlarda ve sürekli oturarak çalışanlarlar; örneğin fırıncılar, cam ve döküm atölyelerinde çalışanlar, tellaklar ve uzun süre hiç kalkmadan otomobil, tır, minibüs kullananlar, taksi şöförleri mesela. Röntgen ve radyasyonla ilgili bir meslek grubunda çalışanlar da bu risk grubuna girer. Çok yoğun sigara dumanına (köhne kıraathaneler, barlar..) veya kimyevi maddelere (dericiler, boya fabrikasında çalışanlar) maruz kalanlar da risk gurubuna girer.

Peki bu mesleklerde çalışan erkeklere ne önerirsiniz?

Bu işlerde çalışanların çocuk sahibi olmak gibi niyetleri var ancak o an düşünmüyorlarsa en az yılda bir sperm tahlili yaptırmalarını öneriyorum. Çocuk sahibi olmak istiyor ve bunun için çabalıyorlarsa, mümkünse tedavi öncesi 3 ay önceden izne ayrılmaları yerinde olur. Sperm yapımı 2-3 aylık bir süreci kapsar. Yani testisde bugün yapılan sperm 2-3 ay sonra dışarı boşalır. Bu nedenle önlemi bu süre içinde almak lazımdır ki, tedavi sırasında taze sperm ile işlem yapılabilsin. Eğer izin veya iş değişikliği mümkün değilse bazı ufak değişiklikler yapılabilir. Örneğin uzun süre araç kullanan şöförler koltuklarına terlemeyi veya ısıyı azaltan bambudan yapılmış aralıklı hasır koyabilirler.

Peki tekme ve top çarpması da kısırlık nedeni olabilir mi?

Bu tür durumlarda ne yapmak gerekiyor?  Testislere gelen tekme, top çarpması gibi travmalarda, testislerde hasar oluşabilir. Testis içine kanama, testis dönmesi ciddi beslenme bozukluğu yaparak sperm yapımını bozabilir. Özellikle tedavi süresince halı sahalardan ve travma oluşturabilecek durumlardan uzak durmada fayda vardır.

Kısır erkeklere ne tür tedaviler yapılıyor?

Öncelikle 3-5 günlük cinsel perhiz sonrası yapılan bir sperm analizi ile spermlerin durumu saptanıyor. Sayı, hareket ve kalitelerine göre sorun nerde saptanıyor. Doğal olarak da tedavi buna yönelik yapılıyor. Ciddi sayı yetersizliğinde hasta direkt olarak tüp bebek yöntemlerine yönlendirilirken, düzelebilir nedenler (sigara, alkol, iş değişiklikleri..) düzeltildikten sonra bazen aşılama, bazen doğal yola bırakılır. Azospermik hastalarda öncelikle NOA ayırımı yapılır. Spermlerin dışarıya taşınmasını sağlayan kanallarda tıkanıklık olduğu zaman (obstruktif azoospermi), ürologlar tarafından MESA veya TESA gibi yöntemlerle sperm elde edilerek mikroenjeksiyon yapılır. Azoospermik erkeklerden sperm elde etme teknikleri ise PESA (perkutan epididimal sperm aspirasyonu) Epididim kanalından iğne ile girilerek sperm elde edilmesi, MESA (mikro epididimal sperm aspirasyonu), Epididim kanalından operasyon mikroskobu yardımıyla aspirasyon ile sperm elde edilmesi, TESA (testikular sperm aspirasyonu), Testis dokusundan iğne ile girilerek sperm elde edilmesi. TESE (testikular sperm ekstraksiyonu), Testis dokusundan açık operasyon ile sperm aranmasıdır. Mikro TESE Mikroskop eşliğinde testisten sperm elde edilmesidir.

Bu yöntemlerle gebelik şansı yüzde kaç?

Sağlıklı kişilerin her ay gebe kalma oranları %20-25 civarındadır. Sperm kalitesi ve hareketleri yeterli olan kişilerde aşılama gibi bir uygulama yapılırsa başarı %12-20 arasında değişir. Tüp bebek yöntemleri ile anne adayının yaşına bağlı olarak başarı %40-60 arasında değişir. Azospermi (NOA) nedeniyle yapılan Mikro TESE de sperm bulma ihtimali %0-%50 arasında değişir. Sperm bulunursa gebelik oranları %10-50 arasında değişir, ortalama %30 dolaylarındadır.

Hangi erkeklere “Siz kesinlikle baba olamazsınız” diyorsunuz?

NOA tanısı almış, uygun ve doğru yöntemle yapılmış Mikro-TESE ye rağmen sperm çıkmamış adaylara, genetik testlerinde komplet AZF a ve b delesyonu olan hastalara, her iki testisi alınmış kişilere, sitotoksik kemoterapi ve radyoterapi görmüş kendi spermleri ile çocuk sahibi olamayacaklarını söylüyoruz.

Son yıllarda kısırlık tedavisinde sizi en çok heyecanlandıran gelişme nedir?

Daha deneysel ve araştırma aşamasında olan kök hücrelerden sperm elde edilmesi, hiç sperm çıkmamış kişilere getireceği avantajlardan dolayı yeni heyecanlar yaratacak gibi görünüyor.